Οι ήμερες βαλανιδιές της Κεφαλονιάς

Εικόνα 1. Ο γιγάντιος Φάος στο Μονοδέντρι 

Υπάρχουν κάποια δέντρα στην Κεφαλονιά μνημεία της φύσης που τα ξεχωρίζεις ως εμβληματικά. Είναι δέντρα σύμβολα, της κοινωνίας, της ιστορίας και του φυσικού περιβάλλοντος της κεφαλλονίτικης γης. Ξεχωριστή θέση σε αυτά αποτελεί προφανώς η κεφαλληνιακή Ελάτη (Abies cephalonica). Υπάρχουν όμως και άλλα, στις πεδινές περιοχές, όπως οι βελανιδιές, (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) που στέκονται αγέρωχα πλέον είτε δίπλα σε χαλάσματα (Λειβαθώ), είτε μεμονωμένα (Φάλαρη), είτε σε μικρές λόχμες (Κουρουκλατα) συνυφασμένα με την ζωή των κεφαλλονιτών, μαρτυρώντας την άριστη σχέση και το σεβασμό που έτρεφαν για τη φύση. Μία επιβλητική βελανιδιά, μνημείο της Φύσης, βρίσκεται στη Φάλαρη, στο Μονοδέντρι, ο λεγόμενος “Φάος” (που σημαίνει φως), όπου το καλοκαίρι πραγματοποιήθηκε η εξαιρετική γιορτή βαρελίσιου τυριού από επιδέξιους Δηλινάδες τυροκόμους κάτω από τον ίσκιο του γιγάντιου αυτού δέντρου. Το δέντρο αυτό αναφέρεται στο R. Knapp, o οποίος σημειώνει στο αντίστοιχο έργο του Die Vegetation von Kephallinia (1965) ότι κατά την διάρκεια των ερευνών του στην Κεφαλονιά είχε συναντήσει το συγκεκριμένο είδος βαλανιδιάς μεγάλης ηλικίας στο Μονοδένδρι! Από την εκδήλωση αυτή φάνηκε ότι η ζωή των Διλινάδων, από τα παλαιά χρόνια έως και σήμερα, ήταν συνδεδεμένη με τον Φάο. Το συγκεκριμένο δέντρο αποτελούσε πηγή ζωής και δραστηριότητας των ντόπιων κατοίκων, σε μια περιοχή που χαρακτηριζόταν για τον ορεινό χαρακτήρα της. Είχαν αναπτύξει μία κοινωνία με βάση αυτό, αφού είχαν οργανώσει τη ζωή του περί και επί αυτού, δείχνοντας τον ισχυρό δεσμό φύσης και ανθρώπου, και το πώς ο άνθρωπος μπορεί να ζει εν τη φύσει χωρίς να την καταστρέφει.

Τα πριονωτά φύλλα της ήμερης Βαλανιδιάς

Οι Βαλανιδιές ήταν το ιερό δέντρο των αρχαίων Ελλήνων, αφιερωμένο στο Δία και αποτελούσε σύμβολο δύναμης. Μέσα στα δάση της βαλανιδιάς ζούσαν οι Δρυάδες ή Αμαδρυάδες Νύμφες, που προστάτευαν τα ιερά δέντρα. Οι Δρυάδες Νύμφες χαίρονταν με τη βροχή, έκλαιγαν, όταν η βαλανιδιά δεν είχε φύλλα και πέθαιναν, όταν το δέντρο κοβόταν.  είναι ψηλά, αιωνόβια δέντρα που φύονται  είτε σε πεδινές είτε σε ορεινές περιοχές. Γι’ αυτό και η υλοτόμηση της βαλανιδιάς απαγορευόταν με ειδικούς νόμους. 
Είναι δένδρα φυλλοβόλα ή ημιαειθαλή ύψους μέχρι 15 μ., πλάτους κόμης μέχρι 13 μ. και διαμέτρου κορμού μέχρι 1 μ. Όταν αναπτύσσονται σε ελεύθερο χώρο, έχουν ευρεία στρογγυλόμορφη κόμη με χοντρά κλαδιά, ανθεκτική σε δυνατούς ανέμους. Τα άνθη εμφανίζονται τον Απρίλιο - Μάιο και βρίσκονται ξεχωριστά στο ίδιο δέντρο. Οι καρποί της είναι κυπελλόμορφα κάρυα (βελανίδια) μεγάλων διαστάσεων με μήκος 2,5-4,5 εκατ. και πλάτος 1,5-2,5 εκατ. και παράγονται κάθε έτος. Τα φύλλα της βελανιδιάς είναι δερματώδη, με σκληρή επιδερμίδα, που διατηρούνται πράσινα μέχρι αργά το χειμώνα, πολλές φορές και μέχρι την αρχή της άνοιξης. Η ήμερη βελανιδιά είναι είδος της μεσογειακής έως και της ανωμεσογειακής ζώνης. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας (Κρήτη, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Ιόνια νησιά, Ήπειρο κ.λπ.) σε υψόμετρο 0-600(-1200) m, ως μεμονωμένα άτομα, μικρές ή μεγαλύτερες συστάδες, ενώ σπανίως σχηματίζει εκτεταμένα δάση. Το είδος αυτό είχε άλλοτε μεγάλη οικονομική σημασία για τις περιοχές όπου εφύετο, γιατί τα κύπελλα των καρπών τους εχρησιμοποιούντο στην βυρσοδεψία. 

Ο χαρακτηριστικός κορμός της Βαλανιδιάς

Βαλανίδι

Χαρακτηριστική περίπτωση συμπαγούς δάσους αποτελεί το ονομαζόμενο Βελανιδόδασος Ξηρομέρου. Είναι το μεγαλύτερο δάσος της Quercus ithaburensis subsp. macrolepis στον ελλαδικό χώρο, εκτάσεως περίπου 150.000 στρεμμάτων και ευρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού Αιτωλίας-Ακαρνανίας, στην επαρχία Ξηρομέρου.  Στην Κεφαλονιά εμφανίζεται διάσπαρτη σε διάφορες θέσεις του νησιού.

Βαλανιδιά από την περιοχή των Κουρουκλάτων

Είναι προφανές ότι οι ήμερες βελανιδιές της Κεφαλονιάς θα πρέπει να προστατευθούν και να παρακολουθούνται στενά, ώστε να διατηρηθεί το είδος και να εξακολουθήσει να αποτελεί μέρος της πλούσιας βιοποικιλότητας της νήσου. 

Βιβλιογραφία-Πηγές:
Βλάμη, Β., Ζόγκαρης, Στ. & Δημόπουλος, Π.Δ. 2003: Βελανιδόδασος Ξηρομέρου-Αιτωλοακαρνανία. – Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Knapp, R. 1965: Die Vegetation von Kephallinia, Griechenland, pp. 1-206. – Koenigstein.
Φοίτος Δ., Καμάρη Γ., Μινέτος Π., Ξανθάκης Γ. (2015). Σπάνια Δασικά είδη της Νήσου Κεφαλονιάς. Στα Πρακτικά του 15ου Δασολογικού Συνεδρίου, Αργοστόλι, 4-7 Οκτωβρίου.
Φοίτος Δ., Καμάρη Γ., Κατσούνη Ν. Μήτσιανας Γ. (2015).  Το όρος Αίνος της Κεφαλονιάς. Ιστορία - Φυσιογεωγραφία - Βιοποικιλότητα. Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου. σελ.334.
https://www.facebook.com/groups/kefaloniabiodiversity/1812394032383308/