Περί Ελάτης ο λόγος....

Εικόνα 1. Η κεφαλληνιακή Ελάτη στον Εθνικό Δρυμό Αίνου

Η κεφαλληνιακή Ελάτη (Abies cephalonica) (Εικ. 1) είναι ελληνικό ενδημικό είδος, δηλαδή απαντά μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα, απαντά στην Κεφαλονιά, Εύβοια και στην ηπειρωτική Ελλάδα, από την Πελοπόννησο μέχρι και τον Όλυμπο και τον Άθωνα, σε περιοχές με υψόμετρο από 600 έως 1600 μέτρα.

Η κεφαλληνιακή Ελάτη πήρε το επιστημονικό της όνομα από την Κεφαλονιά, καθώς βρέθηκε και περιγράφηκε για πρώτη φορά στο νησί από τον Άγγλο J.W. Loudon το 1938. Επειδή, η Κεφαλονιά αποτελεί και το "locus classicus" (κλασσικός τόπος) του είδους, αποτέλεσε έναν  από τους σημαντικότερους λόγους, που το 1962 το όρος Αίνος ανακηρύχτηκε Εθνικός Δρυμός.

Εικόνα 2. Νεαρό άτομο κεφαλληνιακής Ελάτης που βλάστησε με το πέρας του χειμώνα στον Εθνικό Δρυμό Αίνου

Εκτός από την κεφαλληνιακή Ελάτη, στην Ελλάδα απαντάται και η υβριδογενής Ελάτη (Abies borisii-regis), καθώς και στα βόρεια, η λευκή Ελάτη (Abies alba). Η υβριδογενής Ελάτη δημιουργήθηκε όταν, κατά την τελευταία παγετώδης περίοδο (που έληξε πριν περίπου 11.000 χρόνια), η λευκή Ελάτη, που εξαπλώνονταν στην κεντρική Ευρώπη, εξαπλώθηκε προς το νότο και "συναντήθηκε" με την κεφαλληνιακή Ελάτη δημιουργώντας το υβρίδιο. Με την υποχώρηση ξανά προς το βορρά, η λευκή Ελάτη, άφησε ζωτικό χώρο στην υβριδογενή Ελάτη να εξαπλωθεί. Σήμερα θεωρείται ότι σχηματίζει δάση κυρίως στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα και σταδιακά συνεχίζει να υβριδίζει με την κεφαλληνιακή ελάτη.

Εικόνα 3. Αρσενικοί ίουλοι (επάνω) και θηλυκοί κώνοι (κάτω) σε κλάδους κεφαλληνιακής Ελάτης

Η Ελάτη έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τους, τους όρθιους κώνους (Εικ. 3). Τα σπέρματα ωριμάζουν στους κώνους το Σεπτέμβριο και διασπείρονται τον Οκτώβριο (Εικ. 5). Τα δάση Ελάτης παρουσιάζουν το φαινόμενο της πληροκαρπίας (Εικ. 4), δηλαδή της παραγωγής μεγάλου αριθμού σπερμάτων που συμβαίνει μόνο κάθε 3-4 έτη. Έτσι σχεδόν κάθε άνοιξη παρατηρούνται στο έδαφος, πολυάριθμα νεαρά έλατα, ύψους μόλις λίγων εκατοστών που βλάστησαν με το πέρας του χειμώνα (Εικ. 2). Από αυτά, τα περισσότερα δεν θα επιβιώσουν τα επόμενα έτη, είτε εξαιτίας φυσικών αιτίων είτε εξαιτίας ανθρωπογενών αιτιών. Όσα από αυτά επιβιώσουν θα χρειαστούν έως και 50 έτη μέχρι να ωριμάσουν για να παράγουν τα δικά τους σπέρματα. Υπό ιδανικές συνθήκες η ηλικία τους μπορεί να φθάσει μέχρι και τα 500 έτη. 

Εικόνα 4. Άτομο κεφαλληναικής Ελάτης σε έτος πληροκαρπίας

Η κεφαλληνιακή Ελάτη σχηματίζει δάση σε αβαθή, ξηρά εδάφη, ιδίως σε ασβεστολιθικά πετρώματα, καθώς οι ρίζες της εισχωρούν βαθιά στο έδαφος μέσα στις ρωγμές των πετρωμάτων, από τις οποίες αντλούν τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Πολλές φορές εμφανίζεται σε προσωρινή μίξη με τη μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) κάτω από την κομοστέγη της οποίας αναγεννιέται με μεγάλη ευκολία. Αντίθετα η υβριδογενής Ελάτη σχηματίζει στη βόρεια Ελλάδα μικρές συδενδρίες ή βρίσκεται σε μίξη με την Οξιά σε καλά και γόνιμα εδάφη.

Εικόνα 5. Ώριμα σπέρματα κεφαλληνιακής Ελάτης 

Τα δάση Ελάτης είναι μεγάλης οικολογικής, αισθητικής, προστατευτικής και οικονομικής αξίας. Αποτελούν σημαντικό ενδιαίτημα για πολλά φυτά και ζώα, ενώ, ειδικά στη νότια Ελλάδα, καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις σε ορεινές περιοχές προστατεύοντας τα εδάφη. Μελλοντικά, τα δάση της κεφαλληνιακής Ελάτης ενδέχεται να απειληθούν από την αύξηση της θερμοκρασίας, στο πλαίσιο της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται νεκρώσεις δέντρων ελάτης σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, που μπορεί να οφείλεται στις κλιματικές συνθήκες. H αύξηση της θερμοκρασίας, που προβλέπεται ειδικότερα για την Μεσογειακή λεκάνη, θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στους πληθυσμούς των περισσότερων ειδών κωνοφόρων, συμπεριλαμβανομένων και των δασών Ελάτης.