Η πεταλούδα Vanessa atalanta

Η πεταλούδα Vanessa atalanta

Εικόνα 1. Το είδος Vanessa atalanta από τον Εθνικό Δρυμό Αίνου.

Η πεταλούδα Vanessa atalanta είναι ένα κοινό κοσμοπολίτικο είδος πεταλούδας της οικογένειας Nymphalidae. Απαντάται στη Βόρεια Αφρική, στην Ευρώπη και στην Δυτική Ασία. Στην Ελλάδα έχει ευρεία εξάπλωση και εμφανίζεται σε ολόκληρη την χώρα από το επίπεδο της θάλασσας, έως τα 2.450 m. Συνηθίζει να εμφανίζεται σε χαμηλά δάση και λιβάδια μεσαίου υψομέτρου, όπου φύεται η τσουκνίδα (Urtica dioica) πάνω στην οποία ζει και τρέφεται η κάμπια της. Ο παρατηρητής θα την συναντήσει σε ανοίγματα η διάκενα δασών, αλσών, κοντά σε πηγές νερού, ρέματα και υγροτόπους κ.α.  Το άνοιγμα φτερών της πεταλούδας ανέρχεται σε 55-60 mm. To αρσενικό και το θηλυκό του είδους είναι όμοια. Πρόκειται για μία μαύρη πεταλούδα με χαρακτηριστικές άσπρες κηλίδες στις άκρες των φτερών και μία πορτοκαλί λωρίδα στην υπομετωπική περιοχή (Εικόνα 1). Πετά από Ιανουάριο έως Δεκέμβριο σε δύο γενεές. Κάποια άτομα διαχειμάζουν σε κοιλότητες του εδάφους και των δέντρων και πετούν πάλι την άνοιξη.

Μερικές από τις πεταλούδες του γένους Vanessa, συμπεριλαμβανομένης και της V. atalanta, είναι είδη, που είτε υπερασπίζονται μία θέση (κούρνιασμα) είτε υπερασπίζονται μία μικρή περιοχή (χωροκράτεια). Οι επιστήμονες έχουν περιγράψει την χωροκρατική συμπεριφορά της V. atalanta. Γιατί όμως μερικές πεταλούδες υπερασπίζονται την περιοχή τους; Ένας λόγος είναι για να βρουν συντρόφους. Οι αρσενικές πεταλούδες γενικά έχουν δύο τρόπους για να προσεγγίσουν τα θηλυκά. Κάποια είδη περιπολούν για αναζήτηση θηλυκών, που πετούν πάνω από μια ευρεία περιοχή, ενώ άλλα είδη κουρνιάζουν σε βράχους, δέντρα, θάμνους, κορυφές λόφων ή σε επίπεδο έδαφος και περιμένουν τα θηλυκά άτομα να πετάξουν κοντά τους. Πολλά είδη με χαρακτηριστικό γρήγορο πέταγμα, και σχετικά μικρά φτερά της οικογένειας Nymphalidae είναι είδη που προτιμούν το κούρνιασμα. Η χωροκρατική  συμπεριφορά είναι ένα είδος συμπεριφοράς στην οποία μία αρσενική πεταλούδα υπερασπίζεται την περιοχή της από άλλα αρσενικά του ίδιου είδους. Το ερώτημα κατά πόσον ορισμένες πεταλούδες είναι «πραγματικά» χωροκρατικά είδη ή πλησιάζουν άλλες πεταλούδες απλώς για να προσδιορίσουν το είδος τους και να αναπαραχθούν είναι ακόμη αμφιλεγόμενο. Υπάρχουν, όμως, τρόποι παρατήρησης των αλληλεπιδράσεων μεταξύ χωροκρατικών πεταλούδων και εισερχόμενων εισβολέων, ώστε οι επιστήμονες να κατανοήσουν με σημαντικό  βαθμό βεβαιότητας, αν πρόκειται για ανταγωνισμό για μία περιοχή. Επομένως, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ένα συγκεκριμένο είδος ή πληθυσμός πεταλούδων κουρνιάζει ή είναι χωροκρατικές, μέχρι μια σειρά από αλληλεπιδράσεις να έχουν παρατηρηθεί προσεκτικά.

Εικόνα 2. Η πεταλούδα V. atalanta στο άλσος του Κουτάβου στο Αργοστόλι.

Τα αρσενικά είδη, παρουσιάζουν χωροκρατική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της ημέρας από το μεσημέρι έως και το ηλιοβασίλεμα. Άλλα αρσενικά καταλαμβάνουν σταθερά τις ίδιες περιοχές σε διαφορετικά απογεύματα από χρονιά σε χρονιά. Οι χωροκράτιες έχουν ελλειπτικό σχήμα, που κυμαίνεται από 8 έως 24 m μήκος και από 4 έως 13 m πλάτος. Βρίσκονται συνήθως σε μικρά διάκενα μέσα δάσος. Ο μεγάλος άξονας συχνά είναι προσανατολισμένος προς γραμμικά οπτικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως πεζοδρόμια, μονοπάτια και δεντροστοιχίες. Κάθε χωροκράτεια έχει έναν πυρήνα και μια περιφερειακή ζώνη η έκταση της οποίας ποικίλλει, ανάλογα το πλήθος των γειτονικών χωροκρατειών.

Ορισμένες χωροκράτειες περιέχουν αρκετά σημεία ανάπαυσης εντός των πυρήνων. Οι πεταλούδες πετούν σε διαφορά σημεία της χωροκράτειάς τους, που είναι συνήθως στο έδαφος (πεζοδρόμια, βράχια ή σε γυμνό ηλιόλουστο έδαφος), ή, λιγότερο συχνά, σε έναν θάμνο ή χαμηλό κλαδί ενός δέντρου. Τα αρσενικά του είδους V. atalanta καθορίζουν τα όρια της χωροκράτειάς τους περιπολώντας στο εσωτερικό των χωροκρατειών από 7 έως 30 φορές / ώρα. Κατά τη διάρκεια μιας ενιαίας περιπολίας, ένα αρσενικό ακολουθεί μια διαδρομή πτήσης 2 έως 6 φορές σε διάστημα 5 έως 60 δευτερολέπτων πριν από την επιστροφή στην αρχική του θέση. Συνήθως, περιπολούν περίπου 1,5 m πάνω από το έδαφος, ή μπορεί να περιπολούν κατά μήκος ή πάνω-κάτω με ελικοειδή τρόπο.

Τα χωροκρατικά είδη πεταλούδων υπερασπίζονται την περιοχή τους, προσπαθώντας να πετάξουν με ελιγμούς και έτσι να διώξουν τους εισβολείς και να τους οδηγήσουν μακριά (Εικόνα 3). Η συχνότητα αλληλεπίδρασης των πεταλούδων κυμαίνεται από λιγότερο από 1 την ώρα έως άνω των 100, αλλά συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 10 και 15 την ώρα. Οι εισβολείς εισέρχονται συνήθως κατά μήκος ιπτάμενων διαδρομών ύψους από 0,30-1,70 m πάνω από το έδαφος. Το χωροκρατικό είδος, ακολουθεί τον εισβολέα από κάτω, ενώ μερικές φορές αιωρείται πάνω από τον εισβολέα για 1 έως 2 δευτερόλεπτα, κυνηγώντας τον, ακολουθώντας μια ακανόνιστη πορεία 1-2 m πάνω από το έδαφος για 3 έως 20 δευτερόλεπτα.

Στη συνέχεια ο ένοικος αρχίζει το κυνηγητό κάνοντας από μία έως επτά στροφές διαγράφοντας μια ελικοειδή διαδρομή, 4-9 m σε διάμετρο. Στη συνέχεια ο ένοικος οδηγεί τον εισβολέα πάνω από τις κορυφές, διακόπτει το κυνηγητό και επιστρέφει πίσω στην επικράτειά του. Αυτή η ελικοειδή πτήση επιτρέπει στον ένοικο να κυνηγήσει τους εισβολείς σε σχετικά μεγάλη απόσταση προς τα πάνω χωρίς να μετακινείται σε οριζόντια απόσταση από τη χωροκράτειά του. Εάν μία τρίτη πεταλούδα προσπαθήσει να σφετεριστεί τη χωροκράτεια, ο ένοικος συχνά διακόπτει το κυνηγητό και πετά προς τα κάτω ώστε να στραφεί κατά του νέου εισβολέα. Την ίδια στιγμή, ο πρώτος εισβολέας μπορεί να χάσει τον προσανατολισμό του και την οπτική επαφή με την περιοχή.

Εικόνα 3. Η ελικοειδής διαδρομή που ακολουθεί μία πεταλούδα για να εκδιώξει πιθανούς εισβολείς στην χωροκράτειά της. Το Β οριοθετεί τα όρια της χωροκράτειας και το RS την θέση της πεταλούδας – ενοίκου. (Πηγή: vanessa.ent.iastate.edu).

Ορισμένες χωροκράτειες θεωρούνται πιο επιθυμητές ή βέλτιστες από άλλες επειδή είναι κατειλημμένες συχνότερα από μέρα σε μέρα. Τα υψηλότερα ποσοστά αλληλεπίδρασης των ενοίκων-εισβολέων συμβαίνουν σε βέλτιστες χωροκράτειες.

Εικόνα 4. Μία V. atalanta από τα Μαντζαβινάτα Παλικής.

Υπάρχουν αναφορές για μεταναστευτική συμπεριφορά της Vanessa atalanta. Η μετανάστευση του είδους, είναι καλά τεκμηριωμένη από παρατηρήσεις που έγιναν στην Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία. Αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με την μεταναστευτική της δραστηριότητα υπάρχουν πολλά. Δεν είναι γνωστό, για παράδειγμα, εάν μεμονωμένα άτομα του είδους μεταναστεύουν καθ’ όλη την διαδρομή από το βόρειο στο νότιο άκρο του φάσματος μετανάστευσής της, ή αν πετάνε μόνο σε κάποιο τμήμα της διαδρομής αυτής. Επίσης, δεν είναι σαφές τι ποσοστό των πεταλούδων διαχειμάζει και τι ποσοστό μεταναστεύει σε θερμότερες περιοχές. Παρόλα αυτά, οι πεταλούδες του είδους στην Ιταλία φαίνεται να έχουν ένα διαφορετικό τρόπο μετανάστευσης και προσανατολισμού με βάση τη θέση του ήλιου κατά τη διάρκεια της χειμερινής μετανάστευσης από τον πληθυσμό της Μεγάλης Βρετανίας, διαφορά που πιστοποιεί τοπικές διαφοροποιήσεις συμπεριφοράς μεταξύ των δύο πληθυσμών.

Οι επιστήμονες ακόμα και σήμερα αναζητούν απαντήσεις σχετικά με την συμπεριφορά της πεταλούδας Vanessa atalanta. Για το λόγο αυτό ζητούν και τη βοήθεια όλων των ευαισθητοποιημένων πολιτών σε περιβαλλοντικά θέματα ώστε να κατανοήσουν την συμπεριφορά της συγκεκριμένης πεταλούδας. Δημιούργησαν λοιπόν την ιστοσελίδα https://insectmigration.wordpress.com/red-admiral-migration/ και ζητούν από τους πολίτες την καταγραφή της θέσης των πεταλούδων του είδους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η έρευνα είναι ανοιχτή για να συμμετάσχει ελεύθερα όποιος θέλει μέσω των αντίστοιχων εφαρμογών/πλατφόρμων καταγραφής που υπάρχουν τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα κινητά μας. Πιο συγκεκριμένα,

Για κινητά/tablets:

·         NaturaList (Για android)

·         iObs (Για io)

Ηλεκτρονικά εργαλεία (για όλα τα μέσα, υπολογιστές, κινητά, κ.λπ.):

·       iNaturalist στο project: http://www.inaturalist.org/projects/red-admiral-in-europe-movements-in-space-and-time.

·       www.observation.org

Οι ακόλουθες οδηγίες είναι πολύ σημαντικές για τις καταγραφές:

·        Κάθε παρατήρηση πρέπει να καταγράφεται μία φορά, δηλαδή δεν πρέπει να καταγράφεται παραπάνω από 1 φορά ή σε διαφορετικές πλατφόρμες, οπότε καλό είναι να επιλέξετε 1 πλατφόρμα από τις παραπάνω και να βάζετε εκεί τις καταγραφές σας.

·        Η τοποθεσία της κάθε καταγραφής πρέπει να είναι όσο πιο ακριβέστερη γίνεται, όλα τα παραπάνω εργαλεία σας προσφέρουν αυτή την δυνατότητα.

·        Πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρεται ο αριθμός των ζώων που έχουν παρατηρηθεί και το στάδιο της ζωής τους (αυγό, κάμπια, χρυσαλλίδα, ενήλικο-τελικό στάδιο).

Ο καθένας μας μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν την συμπεριφορά του είδους, συμβάλλοντας καθοριστικά στην προστασία και διατήρησή του.

Πηγή: http://vanessa.ent.iastate.edu/species.html